Ngày 09/10/2020, Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) tối cao ban hành Công văn số 4688/VKSTC-V14 hướng dẫn, giải đáp vướng mắc trong quá trình áp dụng Điều 201 Bộ luật hình sự (BLHS) năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự. Theo đó:

* Việc xử lý đối với khoản tiền thu lợi bất chính để xác định trách nhiệm hình sự được thực hiện như sau:

- Trường hợp lãi suất theo thỏa thuận vượt quá 20%/năm thì mức lãi suất vượt quá không có hiệu lực;

- Khoản tiền lãi vượt quá 20%/năm phải được coi là thu lợi bất chính để xác định trách nhiệm hình sự.

* Về xử lý tiền gốc và tiền thu lợi bất chính trong vay nặng lãi cụ thể như sau:

- Tiền gốc là phương tiện phạm tội nên cần phải tịch thu sung vào ngân sách nhà nước theo quy định tại Điểm a Khoản 1 Điều 47 BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017);

- Khoản tiền lãi tương ứng lãi suất 20%/năm thì xác định đây là là khoản tiền do phạm tội mà có và phải tịch thu nộp ngân sách nhà nước.

* Về xử lý khoản tiền thu lợi bất chính (khoản tiền lãi tương ứng với mức lãi suất trên 20%/năm):

Khoản lãi tương ứng với mức lãi suất trên 20%/năm là khoản tiền người phạm tội thu lợi bất chính của người vay nên được trả lại cho người vay.

- Trường hợp người vay đã trả khoản lãi tương ứng với mức lãi suất trên 20%/năm cho người cho vay thì trả lại cho người vay khoản vay này.

- Trường hợp người vay chưa trả khoản lãi tương ứng với mức lãi suất trên 20%/năm cho người vay, tức là chưa phát sinh khoản thu lợi bất chính thì hành vi cho vay tiền nêu trên chưa thỏa mãn đầy đủ yếu tố cấu thành tội phạm theo Điều 201 BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).

* Xác định trách nhiệm hình sự trong trường hợp người cho vay tính lãi suất khác nhau trong từng giai đoạn, có giai đoạn lãi suất gấp 05 lần trở lên của mức lãi suất cao nhất quy định trong BLHS và tiền thu lợi bất chính thỏa thuận quy định tại Điều 201 BLHS (giai đoạn 1): nếu người vay chưa trả lãi của giai đoạn 1 này mà cộng tổng khoản lãi đó vào tiền gốc để tiếp tục vay với mức lãi suất mà pháp luật cho phép (giai đoạn 2): đến khi bị xử lý nhưng người vay vẫn chưa trả được tiền gốc và lãi của giai đoạn 1 mà chỉ trả lãi trên tổng gốc và lãi của giai đoạn 2:

Việc lập hợp đồng cộng tổng khoản lãi vào tiền gốc để tiếp tục cho vay với mức lãi suất mà pháp luật cho phép (ở giai đoạn 2) là việc 02 bên đã chốt được số tiền cho vay lãi nặng bằng hợp đồng vay nợ này nhằm che giấu khoản tiền thu lợi bất chính. Trong trường hợp này, cần xem xét xử lý trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội về hành vi cho vay với lãi suất gấp 05 lần trở lên của mức lãi suất cao nhất quy định trong BLHS tại thời điểm và khoảng thời gian cho vay (ở giai đoạn 1) nếu thỏa mãn đầy đủ yếu tố cấu thành tội phạm quy định tại Điều 201 BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).

Trước đó, việc áp dụng Điều 201 về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự cũng đã được Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn tại Công văn số 212/TANDTC-PC ngày 13/9/2019 về việc thông báo kết quả giải đáp trực tuyến một số vướng mắc xét xử. Như vậy, giữa VKSND tối cao và Tòa án nhân dân tối cao có cùng quan điểm trong cách xác định khoản tiền thu lợi bất chính làm cơ sở truy cứu trách nhiệm hình sự hành vi cho vay lãi nặng trong giai dịch dân sự./.

Huỳnh Đạm (giới thiệu)