Để thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Viện Kiểm sát tại phiên tòa sơ thẩm đối với các vụ án hành chính thì việc phát biểu của kiểm sát viên tại phiên tòa là cần thiết và vô cùng quan trọng, góp phần cùng với Hội đồng xét xử tuyên bản án có căn cứ và đúng quy định pháp luật. Nội dung và chất lượng của bài phát biểu sẽ thể hiện được vị trí, vai trò của Viện Kiểm sát. Do đó việc nâng cao hiệu quả, chất lượng của bài phát biểu là vấn đề thật sự cần thiết và đáng được quan tâm.

 Như chúng ta đã biết trước đây theo quy định của Luật tố tụng hành chính (TTHC) cũ thì Viện Kiểm sát chỉ phát biểu tập trung vào việc tuân theo pháp luật tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án của Thẩm phán, Hội đồng xét xử và việc chấp hành pháp luật của những người tham gia tố tụng từ khi thụ lý vụ án cho đến trước thời điểm Hội đồng xét xử nghị án. Từ khi luật TTHC 2015 có hiệu lực thì Viện Kiểm sát  phát biểu ý kiến về việc giải quyết vụ án, đây là sự thay đổi lớn, bước tiến mới phù hợp và nâng cao được vai trò cũng như là chất lượng của Viện kiểm sát khi tham gia kiểm sát xét xử tại các phiên tòa hành chính. Theo quy định tại Điều 190 của Luật Tố tụng hành chính (TTHC) năm 2015 về phát biểu của Kiểm sát viên “Sau khi những người tham gia tố tụng tranh luận và đối đáp xong, Kiểm sát viên phát biểu ý kiến về việc tuân theo pháp luật tố tụng của Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký phiên tòa và của người tham gia tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án, kể từ khi thụ lý cho đến trước thời điểm Hội đồng xét xử nghị án và phát biểu ý kiến về việc giải quyết vụ án”

Trong thời gian qua tổng số vụ án đã xét xử sơ thẩm là 3 vụ. Trong đó số vụ án có Kiểm sát viên tham gia phiên tòa là 3 vụ (chiếm tỷ lệ 100%). Không xảy ra trường hợp quan điểm của Viện kiểm sát trái với quyết định của Hội đồng xét xử . Số vụ bị Tòa án cấp trên hủy 1 vụ, trong đó có 1 vụ bị Tòa án cấp trên hủy có lỗi của Kiểm sát viên.

         
(Kiểm sát viên - Nguyễn Thanh Giang (áo xanh, đứng) trình bày bài phát biểu tại phiên tòa)

Trong những năm qua, thực hiện chức năng, nhiệm vụ theo quy định của pháp luật và xuất phát từ yêu cầu nhiệm vụ công tác, được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của lãnh đạo VKSND tỉnh, đơn vị đã quán triệt đề cao trách nhiệm, chú trọng việc học tập, rèn luyện nhằm nâng cao chất lượng công tác kiểm sát việc tuân theo pháp luật tại phiên tòa xét xử các vụ án hành chính, đảm bảo quá trình giải quyết các vụ án kịp thời, đúng quy định của pháp luật và góp phần nâng cao vị thế, vai trò của Kiểm sát viên và ngành Kiểm sát nhân dân.

Khi tiến hành kiểm sát việc tuân theo pháp luật tại phiên tòa xét xử các vụ án hành chính, hầu hết Kiểm sát viên đã chấp hành đúng quy định của pháp luật và của Ngành trong việc sử dụng trang phục; Kiểm sát viên có tác phong, lời nói, cử chỉ đúng mực; tôn trọng và đảm bảo sự bình đẳng trong đánh giá, nhận xét đối với Hội đồng xét xử và những người tham gia tố tụng. Khi tham gia hỏi, cơ bản các Kiểm sát viên đã đặt những câu hỏi rõ ràng, cụ thể không trùng lặp với những vấn đề Hội đồng xét xử đã hỏi; khi phát biểu quan điểm, Kiểm sát viên đọc to, rõ ràng, rành mạch và có điểm nhấn góp phần nâng cao vị thế của Kiểm sát viên tại phiên tòa.

Hầu hết Kiểm sát viên khi tham gia phiên tòa đều dự thảo bài phát biểu theo mẫu thống nhất của Ngành. Tại phiên tòa, Kiểm sát viên phát biểu quan điểm của Viện kiểm sát đã cập nhật đầy đủ những tình tiết, diễn biến mới phát sinh tại phiên tòa. Phát biểu của Kiểm sát viên đã thể hiện đầy đủ quan điểm của Viện kiểm sát về chấp hành pháp luật tố tụng; những kiến nghị khắc phục vi phạm (nếu có) phù hợp với diễn biến, quá trình giải quyết vụ án và tại phiên tòa. Bài phát biểu của Kiểm sát viên đã giúp Hội đồng xét xử ban hành bản án đúng pháp luật, góp phần quan trọng nâng cao được vai trò, trách nhiệm của Kiểm sát viên và vị thế của Viện Kiểm sát tại phiên tòa.

Nhìn chung khi được phân công tham gia phiên tòa, Kiểm sát viên đã thực hiện đầy đủ chức năng, nhiệm vụ, thực hiện đúng vị trí, vai trò của Viện kiểm sát theo quy định của pháp luật. Đã kiểm sát chặt chẽ quá trình giải quyết của Tòa án từ khi thụ lý vụ án đến khi xét xử; kịp thời phát hiện được những vi phạm tố tụng của Tòa án; thực hiện quyền yêu cầu, kiến nghị để chuẩn bị tốt cho bài phát biểu của Kiểm sát viên tại phiên tòa.

Các bài phát biểu của Kiểm sát viên được đầu tư, nghiên cứu kỹ lưỡng, đạt chất lượng tốt; việc đánh giá, phân tích, lập luận, viện dẫn căn cứ có tính thuyết phục cao, các bài phát biểu của Kiểm sát viên tại phiên Tòa đều được chuẩn bị tốt thực hiện đúng theo mẫu của ngành, trên cơ sở diễn biến tại phiên tòa, kiểm sát viên đã chủ động điều chỉnh bài phát biểu sát hợp với nội dung diễn biến tại phiên tòa. Tại phiên tòa Kiểm sát viên phát biểu mạch lạc đúng trọng tâm, giọng to, rõ, có nhấn mạnh những nội dung quan trọng thể hiện được phong thái uy nghiêm chững chạc. Hầu hết phát biểu quan điểm giải quyết vụ án của Kiểm sát viên đều được Hội đồng xét xử chấp nhận. Từ đó, đã hạn chế được số án bị Tòa án cấp phúc thẩm tuyên hủy, sửa có lỗi của Viện kiểm sát.

Bên cạnh những kết quả đạt được thì cũng có bài phát biểu của Kiểm sát viên tại phiên tòa hành chính sơ thẩm chất lượng còn chưa cao cụ thể như: Bài phát biểu nhận xét về thủ tục tố tụng còn chung chung; viện dẫn căn cứ pháp lý chưa cụ thể; phần nội dung thường nêu lại lời trình bày của các đương sự mà không đi sâu phân tích, đánh giá chứng cứ hoặc có phân tích, nhận định, đánh giá chứng cứ nhưng chỉ nêu yêu cầu của đương sự là có cơ sở mà không nêu cụ thể đề nghị chấp nhận hay không chấp nhận yêu cầu của các đương sự... Vì vậy, một số bài phát biểu thiếu tính thuyết phục để Hội đồng xét xử và đương sự tham gia phiên tòa chấp nhận, phần nào ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả khi thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Ngành trong khâu công tác này.

Còn trường hợp Kiểm sát viên khi xây dựng bài phát biểu chưa bám sát nội dung đã được hướng dẫn trong biểu mẫu do Viện Kiểm sát nhân dân tối cao ban hành hoặc khi xây dựng xong không kiểm tra đối chiếu giữa kết quả nghiên cứu hồ sơ, duyệt án, kết quả tham gia phiên tòa trước khi ban hành chính thức. Thường sao chép kết quả tờ trình qua nội dung bài phát biểu mà không chỉnh sửa theo biểu mẫu hướng dẫn làm cho bài phát biểu còn dài dòng, lan man về nội dung, thiếu phân tích, tổng hợp, nhận định, đánh giá nên bài phát biểu thiếu tính thuyết phục.

Biểu mẫu số 19/HC (ban hành kèm theo quyết định 204/QĐ-VKSTC ngày 01/6/2017 của Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao) hướng dẫn chưa cụ thể, rõ ràng dẫn đến khi xây dựng bài phát biểu chưa có sự thống nhất, như phần thủ tục cần phải nêu được những vấn đề gì, chỉ nêu nội dung vi phạm hay nêu những việc Thẩm phán, Thư ký, Hội đồng xét xử đã thực hiện đúng theo quy định của pháp luật và những vi phạm trong quá trình tố tụng vụ án. Tại phần phát biểu quan điểm về giải quyết vụ án thì có bắt buộc phải nêu tóm tắt nội dung vụ án hay không hay chỉ đi vào phân tích từng vấn đề yêu cầu cụ thể của các đương sự để từ đó chấp nhận hay không chấp nhận yêu cầu của đương sự.

Còn mắc phải những hạn chế nêu trên là do số lượng vụ việc Kiểm sát viên phải tham gia phiên tòa ngày càng tăng, Kiểm sát viên trong bộ phận còn thiếu và còn phải kiêm nhiệm thêm nhiều khâu công tác khác dẫn đến chưa đầu tư nhiều về thời gian nghiên cứu hồ sơ cũng như các văn bản pháp luật liên quan.

Có vụ án có tính chất phức tạp, pháp luật điều chỉnh chưa cụ thể, rõ ràng, dẫn đến có nhiều quan điểm nhận thức khác nhau khi xử lý vụ án nên Kiểm sát viên còn lúng túng khi đưa ra quan điểm xử lý và Điều luật áp dụng.

Chất lượng Kiểm sát viên tại đơn vị không đồng đều, đa phần chưa có kinh nghiệm làm công tác kiểm sát giải quyết án hành chính. Năng lực và kỹ năng nghiên cứu hồ sơ vụ án để phát hiện nghi phạm về tố tụng; kỹ năng phân tích, tổng hợp, đánh giá chứng cứ, vận dụng pháp luật để giải quyết cho từng vụ án cụ thể của Kiểm sát viên còn hạn chế, đặc biệt kỹ năng phát hiện vi phạm của Tòa án về nội dung. Có Kiểm sát viên chưa nghiên cứu kỹ hồ sơ hoặc thiếu kỹ năng, phương pháp, kinh nghiệm nghiên cứu hồ sơ; chưa nắm chắc quy định của Luật tố tụng hành chính và các văn bản hướng dẫn thi hành nên không phát hiện được hết các vi phạm của Tòa án và còn lúng túng khi có phát sinh tình huống mới phải xử lý về tố tụng tại phiên tòa.

Trên cơ sở những ưu điểm hạn chế nêu trên thì trong thời gian tới để nâng cao chất lượng bài phát biểu của Kiểm sát viên tại phiên tòa hành chính sơ thẩm thiết nghĩ cần tập trung thực hiện tốt một số vấn đề sau:

Một là, lãnh đạo đơn vị cần sắp xếp, bố trí cán bộ có năng lực, sở trường làm công tác kiểm sát giải quyết án hành chính. Việc phân công Kiểm sát viên tham gia phiên tòa phải phù hợp với tính chất, mức độ phức tạp của từng vụ án, kinh nghiệm, sở trường công tác của từng Kiểm sát viên. Phải thường xuyên kiểm tra và chỉ đạo sát sao đối với những vụ án mà Kiểm sát viên phải tham gia phiên tòa. Chú trọng công tác bồi dưỡng, đào tạo những Kiểm sát viên trẻ có năng lực để tạo nguồn.

Hai là, thường xuyên theo dõi, đôn đốc, kiểm tra tiến độ thực hiện nhiệm vụ của Kiểm sát viên được phân công tham gia phiên tòa. Đối với những vụ án phức tạp thì Lãnh đạo đơn vị cần trực tiếp nghiên cứu hồ sơ vụ án để có chỉ đạo chính xác, cụ thể và đúng theo quy định của pháp luật. Tránh tình trạng giao khoán cho Kiểm sát viên, chỉ nghe báo cáo án mà không trực tiếp xem hồ sơ dễ dẫn đến chỉ đạo không đúng, không đầy đủ. Sau khi Kiểm sát viên báo cáo đề xuất quan điểm giải quyết vụ án thì Lãnh đạo đơn vị phải yêu cầu các Kiểm sát viên phải xây dựng ngay và gửi dự thảo bài phát biểu để Lãnh đạo đơn vị duyệt trước khi tham gia phiên tòa.

 Ba là, Kiểm sát viên khi được phân công tham gia phiên tòa phải thực hiện đúng  quy trình về kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính. Thực hiện việc nghiên cứu kỹ hồ sơ vụ án, khi nghiên cứu hồ sơ ngoài việc phải nắm chắc những vấn đề về tố tụng như: Thời hiệu khởi kiện, thẩm quyền giải quyết, xác định quan hệ tranh chấp, tư cách tham gia tố tụng của đương sự, việc thu thập chứng cứ của Tòa án...thì Kiểm sát viên phải nắm chắc nội dung vụ án, các yêu cầu cụ thể của đương sự, lập hồ sơ kiểm sát và trích cứu đầy đủ, trung thực lời khai của đương sự và các tài liệu khác.

Bốn là, Kiểm sát viên phải chủ động xử lý những tình huống mới phát sinh để đưa ra quan điểm cho phù hợp với tình tiết khách quan của vụ án và quy định của pháp luật. Bổ sung những tình huống phát sinh tại phiên tòa vào trong dự thảo bài phát biểu, bảo đảm bài phát biểu của Kiểm sát viên tại phiên tòa hành chính là một văn bản pháp lý thể hiện quan điểm toàn diện, đầy đủ của Viện Kiểm sát về việc giải quyết vụ án./.

                                                                                         Thế Anh

                                                                       VKSND thành phố Rạch Giá